Η υποκρισία της πολυπολιτισμικότητας στη σύγχρονη κοινωνία και η επόμενη μέρα
Αν το πρώτο πράγμα που έρχεται στο μυαλό σου όταν ακούς τη λέξη «πολυπολιτισμικότητα» είναι η κλασική διαφήμιση της Benetton, τότε μάλλον έχεις ήδη καταλάβει τι θέλω να πω. Παρά τις καλές προθέσεις με τις οποίες ξεκίνησε, το πολυπολιτισμικό μοντέλο αποδεικνύεται στείρο για τη σημερινή κοινωνία, όχι μόνο ως ερευνητικό πεδίο, αλλά κυρίως ως το μοντέλο, τον «μπούσουλα» που θα μας έφερνε έστω και ένα βήμα πιο κοντά στην κοινωνική ειρήνη.
Κοινωνίες που θα μπορούσαν να περιγραφούν ως πολυπολιτισμικές (με την έννοια ότι τα μέλη της προέρχονται από διάφορα πολιτισμικά υπόβαθρα) συχνά αντιμετωπίζονται με καταφρόνηση και ολιγωρία, παίρνοντας τον φυσικό δρόμο της… κατρακύλας τον οποίο στη συνέχεια οι ίδιοι αδιάφοροι ιθύνοντες χρησιμοποιούν για να κηρύξουν έκπτωτα τα μέλη των κοινωνιών αυτών, λες και δεν είναι εκείνοι που δημιούργησαν τις ευκαιρίες περιθωριοποίησής τους. Την ίδια ώρα που τα μέλη των πολυπολιτισμικών κοινοτήτων/κοινωνιών πασχίζουν να κερδίσουν πίσω την παραμικρή ρανίδα δικαιώματος στη ζωή, -και ο μη γένοιτο (γκουχ γκουχ)- ενός χ επιπέδου ποιότητας στην καθημερινότητά τους, πολιτικοί ηγέτες σε όλο τον κόσμο καταχράζονται την έννοια της πολυπολιτισμικότητας για να προωθήσουν την ατζέντα τους ως άλλοι «λευκοί σωτήρες».
Ο κρυφός ρατσισμός της πολυπολιτισμικότητας
Δεν θα ήθελα να δώσω στην έννοια μία τόσο κακή φήμη, αλλά στην παρούσα φάση είναι σημαντικό να είμαστε σε θέση να ξεχωρίζουμε τον ρόλο που διαθέτει η πολυπολιτισμικότητα στον κόσμο μας σήμερα, από την αρχική πρόθεση με την οποία εισάχθηκε στην καθημερινότητά μας.
Οι απαρχές της πολυπολιτισμικότητας εξάλλου -η οποία άπλωσε τα κλαδιά της αρχικά στην εκπαίδευση- εντοπίζονται στην Αμερική και τα κοινωνικά κινήματα ενάντια στη φυλετική καταπίεση των μειονοτήτων, έναν αγώνα που κορυφώθηκε κατά τη δεκαετία του ’60. Σημαντικές προσωπικότητες όπως η Pauli Murray και ο Esau Jenkins που χωρίς το δικό τους λιθαράκι ο κόσμος μας μπορεί να φάνταζε πολύ διαφορετικός, οδήγησαν στο να γίνει η πολυπολιτισμικότητα το κυρίαρχο στοιχείο του μετανεωτερικού ρεύματος σκέψης που αναγνωρίζουμε μέχρι και σήμερα και το οποίο όπως φαίνεται στα δικά μου μάτια δυσκολευόμαστε ως δυτικές κοινωνίες να αποχωριστούμε.
Υπάρχει λοιπόν κρυφός ρατσισμός εντός του συνόλου αξιών της πολυπολιτισμικότητας σήμερα; Κατά τη γνώμη μου, υπάρχει κάτι χειρότερο και επιτρέψτε μου τον χαρακτηρισμό του ως κάτι πολύ πιο σκοτεινό. Το πρόβλημα έγκειται στην παρατήρηση πως η πολυπολιτισμικότητα σήμερα μεταφράζεται ως ένα απλό κοινωνικό μοντέλο που θριαμβεύει υπό το φως επιτηδευμένων κλισέ για τη διαφορετικότητα και την πολιτισμική ποικιλομορφία. Οι πρακτικές όσων την εφαρμόζουν δε, είναι εκεί απλώς για να ρίχνουν στάχτη στα μάτια των ατόμων μεταναστευτικής βιογραφίας και των υπόλοιπων μειονοτήτων, και μάλιστα αποτελούν εντυπωσιακό εργαλείο μάρκετινγκ με χαρακτηριστικό παράδειγμα τους μήνες του pride και την πολύχρωμη σημαία που γεμίζει τα εταιρικά προφίλ στα social media.
Ποιο είναι το πρόβλημα;
Για κάθε sitcom με έναν μόνο μαύρο πρωταγωνιστή (diversity δεν θέλαμε..; ), για κάθε τηλεοπτική διαφήμιση μεγάλης εταιρείας που μέσα στο γραφείο ξεπροβάλλει και ένα γυναικείο κεφάλι, μας υπενθυμίζεται το πλέον αυτονόητο: Η πολυπολιτισμικότητα πλέον, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία στρατηγική marketing. Γιορτάζουμε και αγαπάμε άλλες κουλτούρες μόνο αν μπορούμε να κάνουμε και κανένα αστειάκι εις βάρος τους για την προώθηση ανόητων στερεοτύπων το οποίο βαφτίζουμε χιούμορ και κωμωδία. Οι αλλοδαποί και αλλόθρησκοι είναι τέλεια προσθήκη στην αφίσα έξω από το κατάστημα της εταιρείας σου, αρκεί να μη χρειαστεί πράγματι να τους δώσεις δουλειά. Την ίδια ώρα που κινήματα για την κοινωνική δικαιοσύνη σε όλο τον κόσμο δίνουν τη δική τους μάχη ενάντια στη διάκριση, εταιρείες δισεκατομμυρίων κρύβονται πίσω από την ομπρέλα της πολυπολιτισμικότητας για να γλιτώσουν την κοινωνική κατακραυγή στα social media. Η συνύπαρξη είναι πλέον δεδομένη έτσι κι αλλιώς. Εδώ και χρόνια έχουμε μάθει να ζούμε σε ένα πνεύμα ανοχής, κοιτώντας τις μειονότητες από μακριά, και ποτέ στα μάτια.
Η διαπολιτισμικότητα ως αντικαταστάτης
Έχοντας μπει σε ελληνικά σχολεία, και γνωρίζοντας τη φυλετική ποικιλομορφία από την οποία χαρακτηρίζονται τα περισσότερα, και ειδικά στα μεγάλα αστικά κέντρα, μιλάμε συχνά για τη διαπολιτισμική εκπαίδευση ως αντικατάσταση του αντίστοιχου πολυπολιτισμικού μοντέλου. Και οι δύο έννοιες βασίζονται στην ειρηνική συνύπαρξη, και για αυτόν τον λόγο είναι άρρηκτα συνδεδεμένες, αλλά πολλές φορές μάλιστα συγχέονται. Ωστόσο, ρίχνοντας μια ματιά στους στόχους των δύο μοντέλων είναι αρκετά εύκολο να εντοπίσει κανείς όλα αυτά τα μικρά στοιχεία που διαφοροποιούν το ένα μοντέλο από το άλλο.
Το μοντέλο της διαπολιτισμικότητας, στρέφει το ενδιαφέρον του στην ουσιώδη αλληλεπίδραση μεταξύ των ατόμων που ζουν στην ίδια κοινωνία. Αντί να εστιάζουμε σε μία «κυρίαρχη» κουλτούρα στην οποία οι μειονότητες χρειάζεται να ενσωματωθούν, τα διαπολιτισμικά μοντέλα δίνουν περισσότερη βάση στα οφέλη που μπορούν να επωμιστούν όλα τα μέλη της κοινότητας όταν αυτά έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάζονται ενώπιων της κοινωνίας χωρίς να κρύβουν όλα αυτά τα στοιχεία που τους καθιστούν διαφορετικούς.
Το φαινόμενο του πολιτισμικού πλουραλισμού μπορεί να είναι καθοριστικό για τον 21ο αιώνα, παρά το γεγονός ότι πολλά άτομα δυσκολεύονται να το αποδεχθούν, μιας και το σημερινό σύστημα στις περισσότερες φιλελεύθερες χώρες τους πιέζει να αποδεχθούν τη διαφορετικότητα χωρίς να αφιερώνει χρόνο στο να εξηγήσει το τι μπορεί να προσφέρει σε μία σύγχρονη κοινωνία. Αυτή η κατάσταση δεν κάνει τίποτα παραπάνω από το να διαιωνίζει ρατσιστικές απόψεις καθώς τα άτομα που τις ενστερνίζονται νιώθουν την πίεση να αποδεχθούν τη διαφορετικότητα και εν τέλει φτάνουν να πιστεύουν πως τρομοκρατούνται από τις μεγάλες βιομηχανίες που θέλουν να οδηγήσουν την ανθρωπότητα στη Νέα Τάξη των Πραγμάτων μέσα από την ηθική και αξιακή κατάπτωση.
Το αποτέλεσμα; Για άλλη μία φορά, επικρατεί ο ηθικός πανικός και οι «κονταρομαχίες», ενώ η ουσία των πραγμάτων, ο αρχικός αγώνας για τη διεκδίκηση βασικών δικαιωμάτων στη ζωή για εκατομμύρια ανθρώπων χάνεται στον βωμό της ονειροπόλησης περί διατήρησης μιας φυλετικής ομοιογένειας, κάτι που εύκολα παρομοιάζεται -χωρίς να θέλω να στεναχωρήσω κάποιους- με την ιδέα ότι υπάρχουν μονόκεροι και νεράιδες, διότι το ίδιο γελοία είναι η προηγούμενη πεποίθηση.
Το διαπολιτισμικό μοντέλο λοιπόν, προσπαθώντας να πάει κόντρα σε αυτή την παράνοια «σπρώχνοντας» για κάτι πολύ πιο απλό και ουσιώδες. Σε παρόμοιο στιλ με τη γιαγιά που έλεγε «που ξέρς ότι δεν σ’ αρέσνε οι μπάμιεις μα δεν τσ’ δουκιμάις;» το διαπολιτισμικό μοντέλο στοχεύει στο να δημιουργήσει ευκαιρίες αλληλεπίδρασης και επαφής όλων των μελών μίας κοινωνίας, διότι μόνο αν έρθεις σε επαφή με κάποιον θα μάθεις πραγματικά ποιος και τι είναι. Με αυτόν τον τρόπο ενισχύεται η κριτική σκέψη, ενώ δίνοντας σημασία στην ενίσχυση της ψυχικής υγείας με υπηρεσίες υποστήριξης για όλους, ο πολιτιστικός πλουραλισμός καταλήγει να εντοπίζεται ως ένα υπέροχο προνόμιο που βιώνει ο άνθρωπος του 2022.
Καταλήγοντας
Μπορεί η πολυπολιτισμικότητα να ξεκίνησε ως «μοντέλο» σκέψης και πράξης για τη συνύπαρξη ανθρώπων από διαφορετικά πολιτισμικά συγκείμενα, όμως είναι ξεκάθαρο πως είναι πλέον μία πηγή που -ειλικρινά- έχει σταματήσει να δίνει. Είναι πλέον κάτι δεδομένο.
Αν μη τι άλλο, η διαπολιτισμικότητα μας προσφέρει μία νέα, αναδιαμορφωμένη οπτική του προηγούμενου μοντέλου που όμως αναγνωρίζει την ανάγκη για κοινωνική αλλαγή. Μια πιο φρέσκια ματιά αναφορικά με το πώς ο μοντέρνος άνθρωπος μπορεί αν χρησιμοποιήσει θετικά την θέση του στον κόσμο προς όφελος της μίας πραγματικής φυλής.
Της ανθρώπινης φυλής.
Πηγές:
Chow, B. (2022). Multiculturalism. Salem Press Encyclopedia.
Nesbitt, E. M. (2004). Intercultural education : ethnographic and religious approaches. Sussex Academic Press.
